Thuốc Việt
Loading...
Từ lâu, Bán hạ nam được dùng như một vị thuốc chống nôn mửa cho phụ nữ có thai, hen suyễn nhiều đờm, ăn uống tiêu hoá kém ngực bụng đầy trướng. Tuy nhiên, khi dùng dược liệu này trị bệnh, người bệnh nên hết sức thận trọng bởi cây có chứa độc tính có thể gây ngứa hoặc tê.
- Bạch mao căn – Vị thuốc đa công dụng từ loài cỏ tranh
- Xích Đồng Nam và những bài thuốc hay dân dã
- Kháng sinh thần kỳ từ cây thảo dược Hoàng đằng
Cây Bán hạ nam
Bạn hãy cùng tôi tìm hiểu công dụng, cách dùng và những điều cần biết về củ Chóc trong bài viết sau.
1.Đặc điểm chung về dược liệu
- Tên gọi khác: Bán hạ nam, Bán hạ ba thuỳ, nam tinh, củ chóc, ba chìa
- Tên khoa học làTyphonium trilobatum (L.) thuộc họ: Ráy (Araceae).
Mô tả thực vật
- Cây thảo, sống hàng năm, cao 25 – 40cm. Có thân củ hình cầu, có khía ngang.
- Lá hình mác, hình tim hoặc chia 3 thùy. dài 5 – 15 cm và rộng 3 – 9 cm.
- Bông mo với phần trần dài 15 – 30 mm và phần hoa đực dài 6 – 9 mm. Lá hình tim, đầu nhọn, mép uốn lượn, gân mặt dưới lá đôi khi cũng có màu đỏ tím.
- Quả mọng có hình trứng. Củ có hình cầu với đường kính 2- 2.5 cm.
2.Phân bố – Thu hái – chế biến:
– Cây mọc hoang mọi nơi ở nước ta. Ngoài ra, cây còn mọc ở các nước như Trung Quốc. Nhật Bản, Ấn Độ
– Thảo dược thường được thu hoạch vào mùa đông, khi lá cây đã héo lụi. củ sẽ được đào lên, bỏ phần rễ con và bổ làm hai, phơi khô. Theo các chuyên gia YHCT, củ cây bán hạ nam chứa độc tính có thể gây ngứa hoặc tê nếu không được chế biến kỹ. Vì vậy, trước khi dùng, cần chế biến cẩn thận.
– Một số cách chế biến rễ (củ) bán hạ nam như:
+ Cách 1: Dùng 1 kg củ bán hạ nam, thêm 0,1 kg bồ kết với 0,1 kg cam thảo.
Đem tất cả được rửa sạch, riêng củ bán hạ nam cần ngâm trong nước từ 2 – 3 ngày để ra hết chất nhớt gây ngứa. Rồi đổ ngập nước và đun sôi cho đến khi cạn nước. Sau cùng, vớt ra đem sấy khô và để dành dùng dần.
+ Cách 2: Dùng 1 kg củ bán hạ (củ đã được rửa sạch và ngâm trong nước nhiều ngày), 300 gram gừng tươi giã nát, 500 gram đường phèn cho vào thau. Rồi đổ ngập nước và ngâm trong 24 giờ.
Sau đó lấy rửa sạch và đồ cho chín. Sau cùng thái củ bán hạ nam thành từng lát mỏng rồi tiếp tục ngâm trong nước gừng với tỷ lệ 1 kg bán hạ: 150 gram gừng già.Qua 1 đêm ngâm, vớt củ ra để ráo và lấy sao vàng.
Bộ phận dùng: Chủ yếu là thân củ
3.Thành phần hoá học
Theo Ds.CKI. Nguyễn Quốc Trung Trường Cao đẳng Y Dược Pasteur cho biết bán hạ chứa 69% nước, 1,4% protein, 1% chất sợi, 0,1% chất béo, 26% các cacbohydrat khác, 1,6% các chất vô cơ và các khoáng chất như canxi, natri, kali, phospho, sắt,.
Ngoài ra, bán hạ còn có thiamin, axit folic, niacin, caroten, ,
Củ chóc Việt Nam còn chứa alkaloid. Chủ yếu là Tryphonium trilobatum
Dược liệu Bán hạ nam
1.Tác dụng dược lý
Theo tin tức y dược một số tác dụng dược lý đã được nghiên cứu trên bán hạ bao gồm:
– Ức chế thần kinh trung ương
– Chống nôn: theo y văn cổ, bán hạ sống có tác dụng gây nôn còn bán hạ chế lại có tác dụng ức chế nôn do chất gây nôn đã bị phá hủy trong quá trình bào chế, sao tẩm.
– Chống ho
– Giảm đau
– Giảm co thắt cơ trơn
– Chống loét dạ dày
– Ở liều thấp kích thích co bóp tử cung nhưng ức chế co bóp ở liều cao
– Hạ nhãn áp
2.Công dụng và liều dùng
Bán hạ có vị cay, tính ôn, có độc, quy vào hai kinh tỳ và vị,có tác dụng tán phong đờm, chống nôn.giáng nghịch, hạ khí, hòa vị,
- Công dụng
Trong y học cổ truyền Bán hạ nam có tác dụng chống nôn mửa ở phụ nữ có thai, nôn mửa trong trường hợp viêm dạ dày mạn tính, chữa ho có đờm, ho lâu ngày hen suyễn,đầy hơi trướng do rối loạn tiêu hoá.Dùng ngoài: lấy củ tươi giã nát đắp tại chỗ chữa mụn nhọt sưng đau.
- Liều dùng:
3 – 10g/ngày, phối hợp trong các vị thuốc.Nếu dùng ngoài, bán hạ tươi giã nát đắp tại chỗ để chữa mụn nhọt, sưng đau.
4.Một số Bài thuốc kinh nghiệm từ cây Bán hạ nam
1.Chữa trị ho gió, ho có đờm lâu ngày, nôn mửa
+ Chữa trị ho, đờm nhiều hoặc ho lâu ngày, vị khí xông vùng thượng vị, gây nôn lợm.Bán hạ đã chế 12 gram, cam thảo 8 gram, bạch phục linh và trần bì mỗi vị 10 gram.Sắc với nước uống. Uống ngày 1 tháng
+ Chữa trị ho có nhiều đờm, nôn mửa, thượng bị trướng tức.Bán hạ nam (chế), bạch phục linh và trần bì.mỗi vị 250g; 75 g cam thảo,đem nghiền mịn tất cả và trộn chung với sinh khương.Uống mỗi lần uống từ 9 – 15 gram. Mỗi ngày uống 2 lần
+ Chữa trị bệnh hen suyễn lâu ngày, ho và khó thở, bán hạ nam (chế), hạnh nhân, tô tử, mỗi vị 8g, bạch linh, trần bì, cam thảo, mỗi vị 10g.Sắc uống , mỗi ngày một thang..
Bán hạ nam vị thuốc chữa ho lâu ngày khá hiệu quả
2.Chữa trị nôn ói, tiêu chảy, bụng đầy trướng
Bán hạ nam, bạch linh, cam thảo và trần bì, mỗi vị 12 gram sắc cùng với 12 gram sinh khương.Hoặc có thể dùng bán hạ nam (chế) 40 gram, 32 gram phèn chi và 28 gram chỉ xác.Sắc uống mỗi ngày 1 thang.
3.Chữa trị nôn thai nghén
Dùng Thanh bán hạ mỗi thứ 30g, bột Sơn dược uống , dùng lửa nhỏ (văn hỏa).Sắc Bán hạ 45 phút, bỏ xác cho bột Sơn dược vào đun sôi 2 – 4 lần rồi cho đường đủ ngọt.Uống mỗi ngày 1 thang, tùy tình trạng mà có thể điều chỉnh lượng thuốc.
4.Chữa trị ho có đờm, sốt kèm theo ho, khó thở và miệng khát
Sử dụng 6 gram bán hạ nam (chế), đình lịch, ma hoàng, tô tử mỗi vị 8g, hạnh nhân, xạ can mỗi vị 10g, 12 gram đại táo, 4 gram sinh khương và 20 gram thạch cao.Sắc với nước uống,
5.Chữa trị hen suyễn lâu ngày, thiếu máu và da xanh xao
Bán hạ nam (chế) 8 gram, trần bì, cam thảo, và phục linh mỗi vị 10 gram; thục địa và đương quy, mỗi vị 12 gram. Sắc với nước uống. mỗi ngày 1 thang
6.Chữa trị tâm hồi hộp, đờm hàn, ho, chứng khó ngủ
Bán hạ nam (chế) ,trúc nhựa mỗi vị 8 gram, bạch linh, trần bì và cam thảo, mỗi vị 10 gram.Đem săc với nước uống, mỗi ngày 1 thang
7.Chữa trị rắn cắn, ong đốt
Rửa sạch củ bán hạ nam tươi, gọt vỏ, giã nát và đắp lên chỗ bị ong đốt.Trường hợp rắn cắn, đầu tiên cần loại bỏ hết chất độc, rồi mới đắp củ bạn hạ nam đã giã nát lên.Tuy nhiên, cũng cần theo dõi, tránh trường hợp chất độc còn sót lại gây nguy hại đến tính mạng người bệnh.
5.Thận trọng khi sử dụng
Theo giảng viên Cao đẳng Dược Hà Nội cho biết lưu ý, dịch chiết cồn của Bán hạ nam có thể gây hưng phấn trên mạt tiểu thần kinh gây co quắp ở động vật. Có thể gây ngứa hoặc tê. Vì vậy, người dùng nên thận trọng. Đặc biệt là phụ nữ mang thai, đang cho con bú, trẻ em và người bị táo nhiệt.
Tóm lại, củ Chóc hay Bán hạ nam là vị thuốc quý có tác dụng mạnh mẽ với trường hợp cầm nôn, dùng chữa nôn nghén ở phụ nữ mang thai, nôn mửa do đau dạ dày mãn tính. Dược liệu còn được dùng trong bệnh ho lâu ngày, ho có đờm, rối loạn tiêu hoá, nôn ói, tiêu chảy, đầy bụng.
Khi sử dụng bán hạ nam, người dùng cần thận trọng trong chế biến và sử dụng đúng liều lượng kê đơn của Bác sỹ, thầy thuốc. Tốt nhất bạn cần hỏi ý kiến thầy thuốc chuyên môn để hạn chế tác dụng phụ do thuốc gây ra./.
Ds.CKI.Nguyễn Quốc Trung
Xem thêm: thuocviet.edu.vn
